Verlies, we krijgen in ons leven allemaal wel mee te maken. Verlies van een baan, partner, familielid, (huis)dier, vriendschap enzovoorts.
Hoe verloopt het verwerkingsproces?
Rouwverwerking gaat bij iedereen anders. Er zijn globaal 4 fasen in het rouwproces van de rouwende:
- Het erkennen van het verlies, waarmee het rouwen kan beginnen
- Het toelaten en doorvoelen van de pijn en het verdriet om het verlies
- De eigenlijke rouwverwerking, dat is de verwerking van het verlies
- Gemakkelijker met pijn en verdriet kunnen omgaan. Het heeft zich geïntegreerd. Je hebt geleerd hoe er mee om te gaan. Dit is de heling van het rouwproces.
Emoties
Bij rouw en rouwverwerking horen geen specifieke emoties. Rouw kan vele emoties omvatten, zoals verdriet, hulpeloosheid, onmacht, woede, schuld, angst, opluchting en berusting. Het is belangrijk dat de rouwende genoeg tijd neemt om te rouwen, zodat de rouw en de rouwverwerking kunnen worden afgerond. Dat kan soms jaren duren. Wanneer de bij rouw en rouwverwerking optredende emoties worden onderdrukt, kan de rouwende depressief worden. (Klik hier voor een Gesprek met de Hemel)
De drie bomen
Er waren eens drie bomen, die alle drie in een hevige storm een grote tak waren kwijtgeraakt. De drie bomen waren elk op een andere manier met hun verlies omgegaan. Jaren later ging ik de bomen weer opzoeken. Gisteren heb ik ze weer gevonden en gesproken.
De eerste boom rouwde nog steeds om zijn verlies en zei ieder voorjaar als de zon hem uitnodigde om te groeien : “Nee, dat kan niet want ik mis een belangrijke tak.” Ik zag dat hij klein was gebleven en in de schaduw stond van de andere bomen. De zon drong niet meer tot hem door. De wond was duidelijk zichtbaar en zag er naakt uit. Het was het hoogste punt van de boom. Hij was niet verder gegroeid.
De tweede boom was zo geschrokken van de pijn dat hij had besloten om het verlies te vergeten. Hij was moeilijk te vinden, want hij lag op de grond. Een voorjaarsstorm had hem doen omwaaien. De plek van de wond was moeilijk te vinden. Deze zat verstopt achter een heleboel vochtige bladeren en lag daar te rotten.
De derde boom was ook erg geschrokken van de pijn en de leegte in zijn lijf en hij rouwde om zijn verlies. Het eerste voorjaar toen de zon hem uitnodigde om te groeien had hij gezegd: “Dit jaar nog niet.” Toen de zon het tweede jaar weer terugkwam met de uitnodiging, had hij gezegd: “Ja zon, verwarm mij, zodat ik mijn wond kan verwarmen. Mijn wond heeft warmte nodig, opdat ze weet dat ze erbij hoort.”
De derde boom was moeilijk te vinden, want ik had niet verwacht dat hij zo groot en sterk zou zijn geworden. Gelukkig heb ik hem herkend aan de dichtgegroeide wond, die vol trots in het zonlicht werd gehouden…
Auteur: Evert Landwaard
Wil je (gratis) op de hoogte gehouden worden van de nieuwste artikelen, aanbiedingen of meditaties? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Laat van je horen!
Jouw ervaring is belangrijk voor ons. Schrijf je reactie hieronder en deel je vragen en gedachten over dit onderwerp.
Ik zit duidelijk in rouwfase 2. Soms alleen maar huilend door het huis kunnen lopen. Inderdaad schuld, verlies, leeg. Ik hoop te worden als de derde boom. Uit ervaring weet ik dat mensen kunnen groeien door en van hun pijn. Laten we daar maar vanuit gaan.
Hallo Anja,
Bedankt voor het delen. Natuurlijk is er hoop, pijn kan zich oplossen en je kunt zelfs verlicht raken te midden van een enorme pijn. Huilen kan zeker heel gezond zijn in het verwerken van pijn, spanning of verlies, vloeibaar geworden pijn die wegvloeit, maar als het aanhoudt kan het ook een teken zijn van vasthouden aan een verlies. Rouwen is in feite een proces van langzaam de grip verslappen tot het verleden plaats maakt voor nieuwe toekomst.
De grote zielen zijn vaak opgestaan uit langdurige wrede onderdrukkingen van volkeren, ook zij hebben hun verlies moeten overkomen. Naast hen staan bijzondere gewone mensen, wiens naam we niet kennen, die met veel mededogen en rust ook uit dat grote onderdrukking en geweld zijn opgestaan. Mensen die het concentratiekamp Auschwitz hebben meegemaakt, bijvoorbeeld, en vervolgens vredeswerkers zijn geworden in plaats van haters. Zij waren in staat hun pijn te overstijgen en leerden eruit iets dat goed was voor henzelf en de mensheid.
De waarheid is dat sommige lessen alleen door geweld, verlies en de verwerking van pijn te leren zijn. Als je door pijn heen kunt gaan om er “schoon” uit te komen met je menslievendheid intact, dan heb je belangrijke lessen geleerd en kan je vervolgens goed samen leven. Dan heb je ook je boosheid en eisen ontmoet en opgelost. Er zijn veel mogelijkheden aanwezig en er zijn veel legitieme redenen om ook pijnlijke of ongemakkelijke psychische momenten te koesteren voor de waardevolle ervaringen die het zijn.
Er zijn redenen waarom we misschien soms lang vasthouden aan de pijn van verlies. De meest voor de hand liggende reden is dat we gewoon nog geen afscheid willen nemen van iets (of iemand) dat dierbaar was. Sommige mensen hebben nog wat meer moeite om voorbij verlies te komen omdat hun definitie van liefde het niet toestaat. Zij moeten blijven rouwen en huilen en zichzelf kwellen omdat ze zichzelf anders als ontrouw ervaren aan de liefde die ze vinden dat ze moeten tonen (“Als ik niet lang genoeg treur, of te snel weer vrolijk ben, dan betekent het dat ik niet genoeg van die ander hield”).
Op andere momenten weten we gewoon niet goed hoe we voorbij de pijn kunnen komen (“Ik kan er niets aan doen”). We hebben misschien onvoldoende voorbeelden van hoe we dat kunnen doen en dan heeft het soms veel tijd nodig om te ontdekken hoe we weer verder kunnen. Rouwen en het etaleren van rouwgevoelens kan zelfs een manier zijn om anderen te straffen met je verlies (en dus hun schuld). Kijk eens hoe je mij doet lijden?
De meest extreme beweging van een mens is hierin misschien om de overleden geliefde in de dood te volgen. Sommigen sterven innerlijk om daarna nooit meer tot leven te komen. Loyaliteit, als element van liefde, is een sterke kracht. Het kind dat achter zijn ouders de dood in wil, de partner die haar overleden partner achterna wil, zijn bekende dynamieken die we tegenkomen in familieopstellingen.
Er is geen norm voor de lengte van een rouwverwerking. Als het ons betreft moeten we zelf bepalen hoe lang genoeg is. Het kan met hulp soms wel versneld worden, maar ook dan moet je in staat zijn die hulp te benutten en de innerlijke beweging te maken.
Sommige mensen komen achteraf tot de conclusie dat ze wat overdreven hebben in de duur van hun rouw. Ik ken een therapeut die over het verwerken van zijn eerste scheiding ongeveer 12 jaar heeft gedaan en dat achteraf toch wel erg lang vond. Hij leert nu anderen hoe het werkt en wat maakt dat ze soms blijven vastzitten in een stap in de cyclus van ontmoeten, naar hechten en uiteindelijk afscheid. Allemaal waardevolle lessen om te leren.
De fasen van rouwverwerking zijn voorspelbaar en al een tijd geleden in kaart gebracht, vooral de Zwitsers/Amerikaanse psychiater Elisabeth Kubler-Ross is bekend geworden door haar vijf fasen van rouwverwerking, beginnend met ontkenning tot aan aanvaarding met daartussen protest/boosheid, onderhandelen en depressie. Deze fasen kunnen sequentieel doorlopen worden, maar sommige fasen kunnen ook terug cirkelen om de rouw verder te verlengen. Bij aanvaarden lost het uiteindelijk op en ben je klaar om je leven weer op te pakken.
Het zal je niet verbazen als ik zeg dat familieopstellingen bij uitstek geschikt zijn om een rouwproces te helpen helen. We gebruiken familieopstellingen bij allerlei verlies-omstandigheden, of dat nu een levensbedreigende of beperkende ziekte betreft, of een ongeluk met blijvend letsel, of het verlies van een partner, ouder of kind door overlijden of scheiding.
Verlies van onschuld is ook zo’n verlies dat we allen kennen. Verlies, gemis en onvervulde of gefrustreerde verlangens zijn vaak (zo niet altijd) terugkerende thema’s. Ook het opstellen van een terminale kanker met de patient is zo’n situatie. De processen die in zo’n familieopstelling plaatsvinden zijn ook vaak herkenbaar, ontroerend en kunnen eindigen in een hele waardige kracht.
Mocht je zelf het verlangen hebben om je rouw verder te ontmoeten en helen, dan kan je gerust ook in die richting denken. We helpen je daarbij graag. Natuurlijk wens ik je veel rust en aandacht en genoeg tranen, in de verwerking van wat je aan het verwerken bent.
Warme groet,
Hans