Engelenhaar en de legende van de ongeliefde spin

Het is niet meer zo gebruikelijk, maar een van mijn favoriete kerstboom versieringen is engelenhaar. Al toen ik nog maar een kleine Tineke was, vond ik het heerlijk om de kerstboom na het optuigen met dit witte prikkende glasvezel te bedekken. Het liefst over de lampjes, zodat het licht extra schitterden. De lampjes waren in die tijd nog echt als kaarsjes met een klein gloeilampje erover. Het engelenhaar prikte wel, maar ik vond het prachtig en het glansde ook zo.

Tegenwoordig wordt engelenhaar niet meer zo vaak gebruikt, maar het blijft een mooie herinnering in mij. Misschien doet zelfs mijn eigen haar een beetje aan engelenhaar denken, als ik tenminste afga op de geluiden van klanten, wanneer ze me associëren met een engel.

Het ritueel van de kerstboom

De kerstboom is een beetje een vreemde eend in het kerstfeest. Het komt vermoedelijk vanuit de Germaanse traditie en was daar al een teken van vruchtbaarheid en goddelijkheid. Omdat de dennenboom altijd groen blijft, werd al in die tijd gekozen voor wat bij ons een spar zou heten en we bezingen als een dennenboom. Dit ritueel werd later door de christenen overgenomen.

Zoals gesteld was het al bij de germanen, gebruik om kerstversieringen te hebben. Het heette toen nog geen kerstmis natuurlijk, maar midwinterfeest en het was een feest van 13 dagen waarin de kortste dag en de jaarwisseling gevierd werd. Er waren grote vuren en lichten en veel groene takken om de vruchtbaarheid uit te nodigen voor een volgend seizoen.

De dennenboom werd in de eerste instantie versierd met appeltjes en slingers, later kwamen de kerstballen en engelenhaar. Het ‘haar van engelen’ geeft een mooie glans aan de kerstboom. Dit symboliseerde de bescherming van engelen, of er werd de betekenis van ijspegels aan gegeven (die we ook kennen als een alternatieve kerstbal).

Pas in de 19de eeuw is de kerstboomtraditie echt naar Nederland gekomen, nadat het in Duitsland al sinds de 16de eeuw traditie was. Het duurde tot het jaar 1800 tot de kerstboom, dankzij Duitse emigranten, in de Verenigde Staten een thuis vond, maar dat was toen ook nog maar een jong continent.

Het ontstaan van engelenhaar

Op beleven.org kwam ik een mooie legende over het ontstaan van engelenhaar tegen. Het verhaal gaat over een grijze spin en het Christuskind. Ik geef hier een bewerkte vorm ervan.

Een legende van de ongeliefde spin

Er was eens een grijze spin, die liep over de vloer van de herberg. De dochter van de herbergier zag hem lopen en gilde “Oh! Maak dat je wegkomt, lelijk mormel!”

Terwijl de spin snel tegen een muur opklom vroeg ze zich af: “Zou ik werkelijk lelijk zijn? Hoe het ook zij: Mijn web is prachtig.” Vervolgens spon ze een mooi groot web en zocht een goed plaatsje om daarin te overnachten.

Maar, o hemeltje lief, de volgende morgen kwam de herbergierster aan met haar bezem. “Wat? Een spinnenweb in mijn schone kamer?” riep ze luid en veegde met haar bezem resoluut het prachtige web naar beneden. “Daar ga je”, zei ze, en joeg de spin met haar bezem naar buiten. “Ik kan spinnen niet uitstaan, met hun lelijke harige lichamen en hun afschuwelijke lange poten!” riep ze de spin nog na.

“Niemand mag me,” jammerde de arme spin, terwijl ze op weg ging naar de stal. Daar aangekomen spon ze een nieuw web helemaal van de ene balk naar de andere. Daar zou niemand haar lastig vallen en de dieren onder haar waren eigenlijk wel dankbaar. Per slot ving de spin de vliegen die hen anders zouden plagen.

De spin was blij daarom. Nu maak ik me tenminste nuttig, dacht ze. En met een zucht en een vlaag van verdriet dacht ze er achteraan “Was ik nu ook maar mooi”.

Omdat dat nu eenmaal niet kon, begon ze het fijnste web te spinnen dat ooit door een spin was gemaakt. Ze werkte er al heel lang aan, toen ze een grote drukte onder haar in de stal ontdekte. Ze hoorde stemmen en er flikkerden lichten.

Wat er precies gebeurde was niet duidelijk, maar toen ze de volgende ochtend omlaag keek, zag ze daar een teer kindje liggen in een van de kribben. Over het kindje, boog zich een mooie jonge vrouw, terwijl een wat oudere man met een vriendelijk gezicht toekeek.

De baby begon te huilen. “Hij heeft het koud,” zei de jonge vrouw, zijn moeder, “Ik heb al het stro al over hem heen gelegd, maar het is nog niet genoeg.”

De grijze spin zag haar grote kans en kwam van de balk omlaag met haar schitterende web, dat zo zijdezacht was als distelpluis en zo warm als wol. De spin legde het spinsel aan de voeten van de jonge moeder en zij pakte het op. Nadat ze het over haar baby heen gelegd had en hem warm had ingestopt hield haar kind op met huilen en viel tevreden in slaap.

Maria, de moeder van het kind, keerde zich naar de kleine grijze spin, die daar trots stond te kijken. “Zeg eens, grijze spin, welke beloning wil je hebben voor je heerlijk geschenk aan mijn zoon?”

“Oh, alstublieft,” zei de spin, terwijl ze haar voorpoten ineensloeg, “ik zou zo graag mooi worden, zodat iedereen van me zou houden”.

“Dat kan ik niet doen,” antwoordde Maria, “je moet zo blijven, als de Heer je heeft geschapen. Maar ik zal maken dat de mensen voortaan blij zullen zijn om je te zien. Als iemand voortaan een spin ontdekt, dan zal hij zeggen: Aha, dat betekent geluk.”

Zo gebeurde het ook. De spin werd voortaan verwelkomt als een teken van geluk. Tot op de dag van vandaag hangen wij op kerstavond lange gouddraden en zilveren engelenhaar in de kerstboom, als herinnering aan deze kleine grijze spin en het web dat het Christuskind mocht verwarmen.

Een mooie legende? Laat het maar horen.